On yıllardır süren İran ile Batı'nın, nükleer müzakereler ile ilgili olarak yapılan pazarlıklarda ilk kez, geçici de olsa, bir anlaşma sağlandı.

İran ile 6 büyük dünya gücünün(P5+1), Cenevre saatiyle, Pazar gününün 3 gibi çok erken saatlerinde ulaştığı anlaşma ile, İran nükleer programının önemli kısımlarını dondurmaya söz verirken, Batı da geçici olarak İran'a karşı koyduğu bazı ambargoları hafifletecek.

Önümüzdeki 6 ay boyunca, İran'ın nükleer programının dondurulması, ve nükleer faaliyet tesislerinin geriye döndürülmesi için uğraşı verilecek.

Beyaz Saray'ın yayınladığı bildiriye göre, toplamda İran yaklaşık 7 milyar dolarlık bir mali ambargodan kurtulmuş olacak. Ve bu kolaylıklar önümüzdeki 6 ay için geçerli olacak. Eğer İran, verdiği sözleri yerine getirmezse, bu kolaylıklar da duracak.

Yapılan anlaşmanın maddeleri, Beyaz Saray tarafından açıklandı:

İran:- %5 üzerindeki uranyum zenginleştirmesinin durduracak ve %5 üzerinde zenginleştirmeye yarayacak teknik bağlantıların ortadan kaldıracak.
- %20 zenginleştirmeye yakın uranyumunu etkisiz hale getirecek.
- Yeni santrifuj inşa etmeyi durduracak.
- Yeni uranyum zenginleştirme tesisleri inşa etmeyecek
- Arak reaktörünü inşa etmeyecek
- Arak reaktörü için yakıt üretimini ve reaktöre yönelik diğer faaliyetleri durduracak
- Uluslararası Atom Enerji Kurumu (IAEA) müfettişlerine Natanz ve Fordow reaktörlerine günlük denetleme imkanı verecek.
- IAEA müteffitişlerine santrifüj kurma tesislerine ulaşım imkanı verecek.
IAEA'ya İran tarafından verilen bu sözlerin doğrulanma adımları için İran ve P5+1 ortak Komisyon kuracak.

İran'ın verdiği bu sözlere karşılık P5+1 şu kolaylıkları sağlayacak:
- Önümüzdeki 6 ay boyunca nükleer programla ilgili yeni ambargolar getirilmeyecek.
- Altın ve diğer bazı değerli metaller, İran'ın oto sektörü ve petro-kimya endüstrisiyle ilgili olarak bazı ambargoların kaldırılması.
- İran havayolları ile ilgili bazı ambargoların kaldırılması.
- İran'ın petrollerinin alımı ile ilgili bazı kolaylıklar sağlayarak, şu anki azaltılmış seviyede devamının sürmesi.
- 400 milyon dolarlık devlet bursu yardım programının transferinin sağlanması.
- İnsani yardım transaksiyonlara kolaylık sağlanması

Birçok Amerikalı Kongre üyesi, özellikle Cumhuriyetçi üyeler, yapılan anlaşmayı eleştirmeye başladılar.

Ambargolar mı başardı?
CNN’den Nick Thompson’a göre, İran 2007 yılından itibaren 3000 sayısında uranyum zenginleştirmeye yarayan santrafüj sahibi oldu. Bugün ise Carnegie Endownment’daki İran uzmanı Mark Hibbs’e göre, 19 bin santrafüje sahip İran.

Ama ambargolar İran’ın ekonomisine kapanması zor olan darbeler indirdi. yine CNN’den John Defrerios’a göre, petrol gelirleri düştü, İran’ın parası %80 oranında değer kaybetti, enflasyon yükseldi ve devlet istihdamında çok büyük düşüşler yaşandı.

Carnegie’deki bir başka İran uzmanı Karim Sadjadpour’un Vatan'a verdiği bilgilere göre, bir önceki İran Cumhurbaşkanı Mahmut Ahmedinejad’ın diplomasiden uzak ve dünyayı hiçe sayan tavrı, Batı’nın İran’ı izole etmesinde çok büyük rol oynadı. Ahmedinejad adeta, söylediği skandal sözler ile İsrail ve Batı liderlerinin İran’a karşı ambargoları yenilemesinde kolaylık yaratıyordu.

Ahmedinejad’ın görev süresinin bitmesiyle birlikte ise, doğru veya yanlış, reformcu olarak bilinen Hassan Ruhani ve diplomatik yönüyle bilinen Javad Zarif dışişleri bakanı oldu. Göreve geldiğinden beri adeta ‘’charm offensive’’ hamleleri başlatan bu ikili, bir anda Batı’da büyük bir izleyici ve sempati duyan kitleye sahip oldu. Twitter, Youtube ve Facebook’u kendi ülkesinde yasaklayan İran rejimi, bu kanalları etkili bir şekilde kullanarak Batı’ya ulaştı. 

Washington’da özellikle Obama yönetimi ile birlikte etkin hale geçen Amerikalı liberal kanat, eskiden beri güvercin yaklaşımı ile bilinen ve her ne olursa olsun İran rejimi ile bir anlaşma yapılması gerektiğine inanan bir düşünceye sahipti. Neoconların Irak ve Afganistan başarısızlıkları ile Bush döneminin kapanmasından sonra bu kanadın yerini bir anlamda kapan liberaller, bugünlerde ABD ile İran arasındaki yakınlaşmayı en kuvvetli destekleyen kimseler.

İran Atom Bombasına Ne Kadar Yakın?
İran’ın nükleer programıyla ilgili sürekli şekilde yapılan spekülasyonlar, İran’ın bir atom bombası inşa etmek istediğinde bunun için bir ay ila altı ay civarında zamana ihtiyacı olduğunu savunuyor.

Carnegie Endownment’daki İran uzmanı Mark Hibbs’e göre ise, İran’ın ihtiyacı olan süre 1 ila 3 yıl arasında.

Anlaşma Sadece Geçici
Hatırlanması gerekir ki burada işaret edilen bütün bu şartlar, ilk ve geçici bir anlaşma için üzerinde durulan konular. Bu kısmi anlaşma onaylanmasıyla, önümüzdeki 6 ay içinde iki taraf tekrar müzakere masasına oturacak ve bu kez temel parametlerle sürekli bir anlaşma sağlamaya çalışacak.



Kaynak: Vatan